Region Sannicki

Osadnictwo w regionie kształtowało się pod wpływem miasta Gąbina, ważnego ośrodka sukienniczego, rzemieślniczego i handlowego od XV wieku. Wiek XVII przyniósł mu upadek z powodu wojen, lecz od końca XVIII wieku i na początku XIX wieku zaczęło odzyskiwać dawną świetność. Rozwój garbarstwa, napływ niemieckich rzemieślników oraz powrót do tradycji sukienniczych sprawiły, że Gąbin i okoliczne wsie odzyskały swoją pozycję. Dla regionu sannicko – gąbińskie charakterystyczne są tradycje wycinankarskie. Do najbardziej znanych wytworów należą wycinanki wstęgowe, tzw. klapoki.

Zobacz na mapie

___ Zabytek - 1
___ Skansen - 2
___ Muzeum - 3
___ Ekomuzeum - 4
___ Zagroda edukacyjna - 5
___ Park etnograficzny - 6
___ Galeria - 7
___ Wystawa stała - 8
___ Izba regionalna - 9
___ Wioska tematyczna - 10
___ Rezerwat przyrody - 11
___ Obszar Natura 2000 - 12
___ Agroturystyka - 13
___ Produkty - 14
___ Szlak edukacyjny - 15
___ Twórca ludowy - 16
___ Zespół ludowy - 17
___ Teatr ludowy - 18
___ Architektura - 19
___ Przyroda - 20
___ Krajobraz - 21
___ Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego - 22
___ Niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości - 23
___ Inna atrakcja - 24
___ Wystawa czasowa - 1
___ Koncert - 2
___ Warsztat - 3
___ Szkolenie - 4
___ Prelekcja - 5
___ Konferencja - 6
___ Spotkanie z twórcą ludowym - 7
___ Kiermasz - 8
___ Jarmark - 9
___ Degustacja - 10
___ Film - 11
___ Potańcówka - 12
___ Festiwal - 13
___ Wydarzenie z udziałem NIKiDW - 14
___ Poezja ludowa - 15
___ Gwara i folklor słowny - 16
___ Śpiew - 17
___ Strój - 18
___ Muzyka - 19
___ Taniec - 20
___ Sztuka - 21
___ Rękodzieło - 22
___ Rzemiosło - 23
___ Kulinaria - 24
___ Obyczaje i obrzędy - 25
___ Zielarstwo ludowe - 26
___ Inne wydarzenie - 27

Tekst: Amudena Rutkowska

Nazwa

Region sannicki, zwany też gąbińsko – sannickim. W niektórych opracowaniach etnograficznych nazywany pograniczem łowicko – kutnowskim.

Terytorium

Region sannicki położony jest na Równinie Kutnowskiej, między lewym brzegiem Wisły na północnym wschodzie a regionem łowickim na południu. Dokładne granice regionu nie są precyzyjne. Przyjmuje się, że wyznacza je linia Wisły oraz miejscowości: Iłów, Gąbin, Pacyna i Kiernozia.

Osadnictwo

Na kształtowanie się osadnictwa regionu wpływ miało miasto Gąbin, od XV w. ważny ośrodek sukienniczy, rzemieślniczy i handlowy. W XVII w. miasto podupadło w wyniku wojen. Jednak już pod koniec XVIII i na początku XIX w. zaczęło powracać do dawnej świetności, dzięki powrotowi do tradycji sukienniczych, rozwojowi garbarstwa, napływowi niemieckich rzemieślników oraz stopniowemu uprzemysłowieniu. Miasto i okoliczne wsie zamieszkiwała od XVI w. trudniąca się rzemiosłem i handlem społeczność żydowska, stanowiąca w XIX i na początku XX w. prawie połowę mieszkańców. W pozostałej części regionu dominowało rolnictwo. Od końca XVII w. na wsi pojawiają się również trudniący się rolnictwem osadnicy ewangeliccy z Niemiec i Wielkopolski. Wiek XVIII to początki osadnictwa menonitów w miejscowościach położonych bliżej Wisły. Społeczności te stanowiły ważny element kultury regionu gąbińskiego aż do czasów II wojny światowej.

Krótki rys historyczny

Ważnym wydarzeniem dla mieszkańców regionu było uwłaszczenie ludności wiejskiej w 1864 r. Spowodowało to usamodzielnienie się ekonomiczne gospodarstw rolnych, co przełożyło się na zmiany kulturowe na tym terenie. Zamożniejsi chłopi, sprzedający nadwyżki z uprawy roli i hodowli, stawali się odbiorcami wyrobów rzemieślniczych w okolicznych miastach (głównie w Gąbinie), co wpłynęło z kolei na pojawienie się większej społeczności rzemieślniczej: szewców, kamaszników, piekarzy, stolarzy i garncarzy. Jednym z produktów rzemiosła mającego wpływ na wygląd wnętrza wiejskich domów stały się m.in. malowane skrzynie.

Kultura ludowa

Gwara i folklor słowny

Gwara w regionie sannicko – gąbińskim była częścią dialektu mazowieckiego z charakterystycznym dla tego obszaru mazurzeniem, czyli zastępowaniu spółgłosek dziąsłowych głoskami zębowymi, np. zamiast sz, cz wymawiano s, c. Ze względu na bliskie sąsiedztwo z regionem łowickim można odnaleźć pewne podobieństwa z gwarą księżaków, np. ścieśnianie samogłoski o przed spółgłoskami nosowymi, np. kuń zamiast koń, czy wymowa a pochylonego jak o, np. pioch zamiast piach. Jednak obecnie gwara w codziennym współczesnym języku uległa niemal zupełnemu zanikowi, jedynie starsi mieszkańcy wsi zachowali niektóre jej elementy.

Folklor muzyczny, słowno-muzyczny i taniec

Muzyka tradycyjna okolic Sannik i Gąbina to przede wszystkim oberki, kujawiaki, mazurki, polki i chodzony,. Były grane przez kapele złożone ze: skrzypiec, bębna i harmonii dwu lub trzyrzędowej. Od II poł XX w. harmonię zaczął wypierać coraz bardziej powszechny akordeon, tak jak bęben zastąpił wcześniejszy bębenek obręczowy. Współcześnie jednak muzycy coraz chętniej wracają do dawnych technik wykonawczych i instrumentów, szczególnie w nurcie zwanym in crudo, nawiązującym do dawnej muzyki niestylizowej, nie zniekształconej przez wykonawstwo sceniczne i granej w sytuacjach zbliżonych do dawnego kontekstu (np. na potańcówkach).

Obyczaje i obrzędy

Obrzędy doroczne były popularne do lat 70. XX w. Najczęściej odbywało się świąteczne kolędowanie z szopką, Herody czy chodzenie kawalerów po dyngusie oraz dziewcząt z gaikiem. Dzisiaj kontynuowane są zwłaszcza te związane z nabożeństwami kościelnymi. Jedną z takich tradycji jest uczestnictwo w procesji Bożego Ciała, w stroju zawierającym elementy tradycyjnego ubioru z regionu sannickiego. Uczestniczki niosące feretrony zakładają wełniane pasiaki - spódnicę z zapaską, a ramiona okrywają chustą. Popularnością cieszą się również nabożeństwa majowe przy przydrożnych kapliczkach.

Strój

Tradycyjny strój sannicki był noszony przez kobiety do lat 50. XX w. Mężczyźni przestali go zakładać jeszcze przed I wojną św. Obecnie jest przede wszystkim strojem scenicznym zakładanym na potrzeby zespołów folklorystycznych, choć zdarza się, że jego elementy są noszone przez kobiety podczas ważnych uroczystości religijnych czy lokalnych świąt.

Strój kobiecy to biała (lniana lub bawełniana) koszula z kryzką i tzw. kiecka (spódnica i stanik) z wełnianego pasiaka w kolorach czerwonym i pomarańczowym z domieszką zieleni i czerni. Staniki były wykonane z czerwonego lub fioletowego adamaszku. Kolejny element stanowiła zapaska – często o odcieniu jaśniejszym (m.in. kolorach białym i jasnozielonym). Zakładano również kaftan wykonany z wełnianego samodziału w wąskie pasy w kontrastowych kolorach lub z jedwabnej tkaniny fabrycznej w jednolitym kolorze (najczęściej zielonym). Na głowę zakładano wełnianą chustkę zawiązywaną na karku, choć mężatki nosiły również tiulowy czepek zwany kopką.

Męski strój składał się z granatowej czapki maciejówki, spodni wełnianych w kolorze chabrowym, lnianej białej koszuli, kaftana i kamizelki w kolorach czarnym, czerwonym lub granatowym oraz czarnej sukmany z fabrycznego sukna. Całości dopełniał czerwono – pomarańczowy pas w zielone i fioletowe prążki.

Architektura tradycyjna i typ zabudowy wsi

Dawna architektura wsi regionu sannicko - gąbińskiego to przede wszytki domy budowane z sosnowego drewna przykryte strzechą ze słomy żytniej. Bielone i ustawiane dłuższym bokiem do drogi. Na terenach położonych bliżej Wisły znajdowały się wsie mennonitów. Budownictwo to różniło się od architektury sąsiadów ze względu na położenie na terenach zalewowych. Domy stawiano na ułożonych równolegle do rzeki pagórkach zwanych terpami, które wzmacniano kamieniami i obsadzano drzewami. Dom miał kształt bardzo długiego prostokąta, mieścił część mieszkalną i gospodarczą. Do dziś w Nowym Troszynie można obejrzeć tego typu domy z pocz. XX w.

Zabytki materialne

Do ważniejszych zabytków związanych z kulturą tradycyjną regionu lub mających pośredni na nią wpływ należą: drewniana XIX- wieczna zabudowa ulicy Wiejskiej w Sannikach, kościół św. Trójcy i pałac w Sannikach, Starówka i budynek dawnego sądu grodzkiego w Gąbinie, kościoły parafialne w Dobrzykowie i Troszynie Polskim oraz zespół dworski w Koszelewie; zabytki kultury mennonickiej w Nowym Wymyślu: XIX- wieczny zbór, cmentarz i domy mieszkalne; kościół ewangelicki w Nowym Troszynie.

Twórczość ludowa, rękodzieło tradycyjne i rzemiosło

Dla regionu sannicko – gąbińskie charakterystyczne są tradycje wycinankarskie. Do najbardziej znanych wytworów należą wycinanki wstęgowe, tzw. klapoki składające się z koła o jednolitym tle, na które nakleja się kolejne warstwy kolorowego papieru. Tworzy to kompozycje geometryczne i kwiatowe. Do koła doczepione są tzw. ogony, czyli prostokątne wycinanki ze zbliżonym ornamentem, choć o innej, kontrastowej kolorystyce. Do popularnych motywów wycinankarskich należą też wycięte z jednego kawałka papieru postaci ptaków: koguty, indory i gołębie.

Region jest również znany z bogatych tradycji tkackich. Wełniane pasiaki na strój czy kapy na łóżko tzw. odziewajki wytwarzano samodzielnie. Po I wojnie św. tkaniem zajmowali się już przeważnie zawodowi tkacze oraz zakonnice w Sannikach i Kiernozi – przy czym nawet wtedy przędzę dostarczały kobiety wiejskie wraz z pomysłem na kompozycję i dobór kolorów.

Tradycyjne kulinaria

Do popularnych potraw regionu sannickiego należą m.in. placek drożdżowy, chleb z ziarnami czy ciasto ziemniaczane zwane kartoflakiem.

Netografia

Osadnictwo

https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/g/390-gabin/96-historia-miejscowosci/68585-historia-miejscowosci

https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/g/390-gabin/99-historia-spolecznosci/137287-historia-spolecznosci

Rys historyczny https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/798-sanniki/96-historia-miejscowosci/70001-historia-miejscowosci

Strój

https://strojeludowe.net/stroje/gabinski/

http://wiano.eu/article/3154

Zabytki materialne

https://www.gabin.pl/miasto-i-gmina/turystyka/odkryj-miasto-i-gmine-gabin/1059-ide-szlakiem-historii#szlak-osadznictwa-olenderskiego