Stara wioska na mazowszu

Babimojszczyzna

Babimojszczyzna to region historycznie lokowany w Wielkopolsce, część historycznego Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Babimost był najbardziej na północ położoną miejscowością w Europie, w której uprawiano winorośl. Babimojszczyzna to teren w dużej mierze leśny, obfitujący w grzyby, posiadający wiele pięknych jezior. W przedwojennych wspomnieniach mieszkanek Babimojszczyzny pojawiają się wzmianki o piórnicach, czyli darciu pierza, któremu towarzyszyły serdeczne spotkania, śpiewy i opowieści. To również „region kozła”, który swą nazwę zawdzięcza kozłowi weselnemu – specyficznemu dla tego regionu instrumentowi muzycznemu, znanemu najprawdopodobniej już w XVI/XVII wieku.

 

Tekst: Urszula Baszczyńska-Gosz

Nazwa

Bambimojszczyzna nazwę swą bierze od jednego z miast i głównego ośrodka regionu: Babimostu.

Terytorium

Babimojszczyzna to region historycznie lokowany w Wielkopolsce, był częścią Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Obecnie to teren przygraniczny, znajdujący się w województwie lubuskim. Babimost był najbardziej na północ położoną miejscowością w Europie, w której uprawiano winorośl. Jest to teren leśny, obfitujący w grzyby oraz posiadający dużo jezior.

Osadnictwo

W okolicach Nowego Kramska utrzymały się dwa skupiska ludności rdzennie polskiej, a region ten stał się punktem wyjścia do powojennych badań nad polskością Ziemi Lubuskiej, w tym – Babimojszczyzny. W literaturze zyskała ona miano „bastionu polskości”. Wchodziła również w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz tzw. Marchii Granicznej.

Krótki rys historyczny

Trudna sytuacja Bambimojszczyzny wynikała z położenia nie tylko na pograniczu z Prusami/Niemcami, ale także na pograniczu dwóch województw i krain etnograficznych. Na regionie tym odcisnęły swe piętno skutki potopu szwedzkiego, zaboru pruskiego, a także powstania wielkopolskiego, w której część mieszkańców Babimojszczyzny brała czynny udział, ginąc za wolną Polskę. W XIX wieku wzrosło znaczenie licznej gminy żydowskiej, która miała swą siedzibę w Babimoście.

Kultura ludowa

Gwara i folklor słowny

Gwarę można „spotkać” w Nowym i Starym Kramsku oraz Podmokle Małym i Wielkim. Zachowało się tu wiele archaizmów, a bliskość ziemi niemieckiej przyczyniła się do powstania wielu słów i zwrotów nieznanych w innych regionach Polski. Gwara bardzo wiele czerpie z języka niemieckiego – część słów ma dosłownie germańskie pochodzenie.

Folklor muzyczny, słowno-muzyczny i taniec 

Babimojski folklor muzyczny to przede wszystkim swoiste przyśpiewki weselne oraz te, wykonywane przez zalotników. Wydano płytę, zawierającą piosenki z tego regionu, ze śpiewnika Kazimierza Sautera pt. „Pieśni i przyśpiewki Pogranicza Lubusko-Wielkopolskiego”. Babimost oraz Kargowa, wraz z takimi miastami jak Trzciel, Siedlec, Zbąszyń czy Zbąszynek wchodzą w skład tzw. Regionu Kozła. Stowarzyszenie to powstało w 1995 roku i integruje w/w gminy na podłożu zarówno kulturowym, etnograficznym jak i turystycznym. Nazwę swą zawdzięcza kozłowi weselnemu – specyficznemu dla tego regionu instrumentowi muzycznemu, znanemu najprawdopodobniej już w XVI/XVII wieku, o czym wspominają źródła niemieckojęzyczne. Był to dość popularny instrument, a świadczyć może o tym fakt, że – podobno – występowano grając na nim nawet na dworach skandynawskich. Na polskim terenie był instrumentem nieodzownym w codziennym życiu, zwłaszcza na weselach, gdzie w towarzystwie skrzypiec i klarnetu umilał czas weselnikom. Nie wyobrażano sobie ślubu bez tego specyficznego instrumentu. Po dziś dzień jest to bardzo żywa tradycja w Regionie Kozła, w tym – na Babimojszczyźnie. Najpopularniejszym tańcem rodzimym w tym obszarze były wiwaty – tańczone grupowo, parami, najczęściej w towarzystwie śpiewu.

Obyczaje i obrzędy

Obyczaje i obrzędy na Babimojszczyźnie nie różniły się od pozostałych regionów Polski. Określał je najczęściej niepisany „kalendarz obrzędowy”, dyktowany przez Kościół katolicki i pory roku, a także wydarzenia rodzinne takie jak chrzty, wesela czy pogrzeby. Dość często natomiast w przedwojennych wspomnieniach mieszkanek Babimojszczyzny pojawiają się wzmianki o piórnicach, czyli darciu pierza, któremu towarzyszyły serdeczne spotkania, śpiewy i opowieści. Polacy zamieszkujący Babimojszczyznę byli katolikami, jednak mieli na tej ziemi do czynienia z protestantami (ewangelikami) pochodzenia niemieckiego oraz Chwalimiakami – migrującymi z południa w okolice wsi Chwalim mieszańcami Śląska, położonej ok. 15 km od Babimostu.

Strój

Strój kobiecy z Babimostu wyróżniał się na tle innych strojów zachodniej Wielkopolski,  a nosiły go kobiety zarówno w Babimoście, jak i Kramsku oraz w Podmokle. Był uboższy w kolorystyce oraz detalach ozdobnych, niż ten znany z Dąbrówki Wielkopolskiej. Charakterystycznym elementem było nakrycie głowy – tiulowy czepiec, zwany czypkiem, z niemalże płaskim denkiem o średnicy ok. 40 cm. Noszono go z tyłu głowy, przykrywając włosy, a wiązano pod brodą, szerokimi i długimi wiązadłami, uformowanymi w sporych rozmiarów, imponującą kokardę. Nad czołem, w czepiec wpinano wąską wstążeczkę i rząd sztucznych kwiatków, bardzo subtelnie zaznaczających swą obecność. Haft charakteryzował się właściwymi dla tego terenu motywami – wzorów roślinnych (np. winogrona), a także różnych wariacji geometrycznych (np. linie, gwiazdki czy kropki). Koszulka kobieca była szyta samodzielnie z grubego płótna, na to nakładany był płócienny, długi, sięgający bioder kabotek. Spódnicę zdobił muślinowy lub tiulowy fartuch, dyskretnie, ale urzekająco zdobiony delikatnym białym haftem. Całości dopełniały trzewiki i korale – te już podobne do swych odpowiedników w pozostałych części Polski (podobnie jak podspódnik).

Architektura tradycyjna i typ zabudowy wsi

W latach 60. XIX wieku władze pruskie zabroniły wznoszenia budynków drewnianych, stąd na wielu terenach przygranicznych popularność budynków murowanych (tzw. mur pruski). Chaty miały konstrukcję zrębową oraz sumikowo-łątkową. W skład gospodarstw wchodziło wiele budynków o układzie pasmowym lub dziedzińcowym. Ciekawostką jest fakt, że niektóre z domostw posiadały niewielkich rozmiarów izdebkę, przeznaczoną dla rodziców gospodarza, którzy zamieszkiwali u syna po przekazaniu mu gospodarki. Większość gospodarstw posiadała dziedziniec, na którym znajdowała się studnia z żurawiem. W skład budynków gospodarczych najczęściej wchodziły: stajnia, chlew i obora.

Zabytki materialne

Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze-Ochli jest skansenem i „następcą” Zielonogórskiego Parku Etnograficznego, który działał na tych terenach do pierwszej połowy lat 80. XX wieku. Gromadzi zbiory związane z kulturą ludową regionu przygranicza, w tym także tzw. Marchii Granicznej, do której należała Babimojszczyzna. W zbiorach muzealnych znajdują się przykłady budownictwa ludowego m.in. zachodniej Wielkopolski oraz województwa lubuskiego – także z Babimostu czy Kramska. Najwięcej zabytków materialnych stanowi jednak wyposażenie chat oraz sprzęty gospodarstwa domowego, podarowane przez ludność rodzimą terenów Babimojszczyzny. Wyjątkową atrakcją jest warsztat szewski Pawła Śliwy z Babimostu.

Twórczość ludowa, rękodzieło tradycyjne i rzemiosło

W literaturze brak jest jednoznacznych wskazań w temacie rękodzieła i tradycyjnego rzemiosła. Przypuszczalnie dużą popularnością cieszyło się rzemiosło związane z winiarstwem, bowiem teren słynął z winorośli i produkcji wina.

Tradycyjne kulinaria

W literaturze brak jednoznacznych wskazań w zakresie kulinariów. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że na terenie Babimojszczyzny krzyżowały się wpływy polskie i niemieckie.

Inne wyróżniki 

Bardzo niewiele źródeł mówi stricte o kulturze ludowej terenu, jakim jest Babimojszczyzna. Jedną z najpopularniejszych książek beletrystycznych, traktujących o tym regionie jest powieść Eugeniusza Pakuszty pt. „Pogranicze”, gdzie autor wplótł w narrację zwyczaje ludowe, takie jak przyśpiewki, opisy wesel czy potańcówek. Prężnie działa też w tym regionie Towarzystwo Miłośników Ziemi Babimojskiej, skupiając w swych szeregach ludzi chcących dbać oraz krzewić spuściznę Babimojszczyzny.

Literatura

  1. Region kozła. Babimojszczyzna. Dziedzictwo kulturowe, Towarzystwo Miłośników Ziemi Babimojskiej, Babimost 2010
  2. Iwona Rosińska, Suknia wydaje ludzkie obyczaje. Wielkopolskie stroje ludowe, red. Małgorzata Waller, Poznań 2005
  3. Babimojszczyzna. Dziedzictwo historyczne i kulturowe, Towarzystwo Miłośników Ziemi Babimojskiej Babimost 2013
  4. Joachim Benyskiewicz, Babimojszczyzna w latach 1919-1945, Zielona Góra 1994
  5. Katarzyna Zielińska, O potrzebie badań lokalnych pogranicza na przykładzie Babimojszczyzny w XX wieku [w:] UR Journal of Humanities and Social Sciences nr 3, Rzeszów 2021
  6. Leszek Kalinowski, BABIMOST: Tu na piłkę mówi się hopka! [w:] Gazeta Lubuska, Zielona Góra 2019
  7. Oskar Kolberg, Wielkie Księstwo Poznańskie, Wrocław-Poznań 1963
nie

Zobacz także

Chałupa z Głubczyna – szachulcowa

Krajna

Więcej

Stara wioska na mazowszu

Bukówianie

Więcej

Pamiątka ślubu

Biskupizna

Więcej

Stara wioska na mazowszu

Chazacy

Więcej

Obchody Święta Bambrów Poznańskich, odbywającego się corocznie w pierwszy weekend sierpnia. Bamberki z Towarzystwa Bambrów Poznańskich pozują do zdjęć pod Studzienką Bamberki, która z okazji święta przyozdabiana jest girlandą biało-czerwonych kwiatów

Bambrzy

Więcej

Stara wioska na mazowszu

Szamotulanie

Więcej

Fragment  stałej ekspozycji etnograficznej, Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie

Pałuki

Więcej

Ta strona korzysta z plików cookies. Sprawdź naszą politykę prywatności żeby dowiedzieć się więcej.

0%